ارتباط غیر کلامی و زبان بدن در سخنرانی

ارتباط غیر کلامی و زبان بدن، بخشی بسیار مهم و درعین‌حال جدایی‌ناپذیر از مهارت‌های ارتباطی به شمار می‌رود. با وجود اینکه می‌دانید یکی از مهمترین ویژگی‌های انسان که او را نسبت به سایر موجودات متمایز کرده‌است قدرت تکلم، گفتار مهارت صحبت کردن است.

اغلب افراد، به‌طور کامل نسبت به رفتارهای غیر کلامی خود آگاهی ندارند و بنابراین نمی‌توانند آنها را به درستی کنترل کنند. کسب مهارت در ارتباط غیر کلامی، موجب بهبود ارتباط‌های افراد با یکدیگر می‌شود و یکی از فاکتورهای مهم در توسعه فردی و موفقیت شغلی و حرفه‌ای به شمار می‌رود.  

مفهوم ارتباط غیر کلامی

این روزها اکثر مراودات انسان‌ها از طریق ارتباط‌های کلامی صورت می‌پذیرد، از صحبت و گفتگو گرفته تا سخنرانی و تدریس کردن یا حتی نوشتن  نامه اداری یا تبریک تولد! این در حالی است که اولین ارتباط‌های بشر نخستین از طریق ایما و اشارات و بدون استفاده از کلام بوده‌است.

تاریخ دقیقی مبنی بر اینکه انسان‌های اولیه از چه زمانی به توانایی استفاده از مهارت‌های گفتاری دست پیداکرده‌اند در دسترس نیست. اما همین‌قدر می‌دانیم که تاریخ ارتباط‌های کلامی، در مقایسه با عمر طولانی ۴ میلیارد ساله بشر روی سیاره زمین، بسیار بسیار کوتاه است. از این رو است که معمولا انسان‌ها طی ارتباط‌های خود با دیگران بصورت ناخودآگاه به چیزهای دیگری به جز کلمات و سخنان گوینده نیز توجه می‌کنند.

بنابراین ذهن انسان تمایل دارد بخشی از پیام‌های ارتباطی را از طریق حالات چهره و چشم‌ها، حرکات سر و دست، تن صدا و حتی پوشش ظاهری یک شخص دریافت نمایند. تعاریف گوناگون اما همسویی از ارتباط غیر کلامی وجود دارد.

ساده‌ترین و روشن‌ترین تعریف را «ادوارد هال» انسان‌شناس آمریکایی و پژوهشگر مباحث میان فرهنگی ارائه داده‌است. به عقیده هال:

«ارتباط غیر کلامی ارتباطی است که بدون رد و بدل کردن کلمات شکل می‌گیرد.»

اگر چه غالبا مفهوم ارتباط غیر کلامی و زبان بدن بصورت مترادف مطرح می‌شود؛ اما ارتباط کلامی دامنه گسترده‌تری دارد و زبان بدن تنها یکی از بخش‌های این نوع ارتباط به کار می‌رود.

ارتباط کلامی و غیر کلامی در سخنرانی

 برخلاف ارتباط کلامی که به استفاده درست از کلمات و واژگان برای انتقال منظور و ارتباط توجه می‌کند، ازتباط غیر کلامی فرآیند انتقال اطلاعات را بدون دخالت لغات و واژه‌ها به انجام می‌رساند. تحقیقات نشان داده‌است که انسان‌ها بیش از ۷۵ درصد از زمان خود را برای ارتباط کلامی با دیگران صرف می‌کنند، در حالیکه بیشترین برداشت‌های خود را از طریق ارتباطات غیر کلامی به دست می‌آورند.

کلام ۷ درصد،  لحن وطنین ۳۸% و حرکات ۵۵% اطلاعات را منتقل می‌کنند. زبان بدن،‌ حالت چهره،‌ ایما و اشاره‌ها، حرکات بدن، لمس کردن، فاصله‌ها، تماس‌های چشمی و نوع پوشش می‌تواند بخشی از روند ارتباطات و انتقال پیام‌ها بین افراد را تحت تاثیر قرار دهد.

تفسیر این پیا‌م‌های غیر کلامی در کنار پیام‌های کلامی می‌تواند به درک بهتر و اعتبارسنجی یک ارتباط کمک کند. بنابراین کلماتی که هنگام سخنرانی از آنها استفاده می‌کنید تنها بخش کوچکی از ارتباط موثر شما با مخاطبان را تشکیل می‌دهند.

یادگیری و بکاربردن اصول مهارت‌های غیر کلامی می‌تواند تاثیر زیادی در جلب توجه و اعتماد مخاطب داشته باشد.

آموزش سخنرانی، فن بیان و سخنوری این مقاله را هم بخوانید

انواع ارتباط غیر کلامی

معمولا ارتباط غیر کلامی را در چهار گروه زیر تقسیم بندی می‌کنند:

ارتباط غیر کلامی جسمی: ارتباط فردی شامل حالات چهره، لحن صدا، لمس کردن، بو و حرکات بدن

ارتباط غیر کلامی  هنرشناسی: ارتباط از طریق موسیقی، نمایش، نقاشی و مجسمه سازی

ارتباط غیر کلامی  علائم: شامل پرچم‌ها، آژیر و سوت زدن

ارتباط غیر کلامی نمادها: به کارگیری آداب و رسوم مذهبی، شان و منزلت و جایگاه اجتماعی

یک سخنران حرفه‌ ای می‌تواند با بهره‌گیری از این چهار دسته، نفوذ کلام خود روی مخاطب را به طرز چشمگیری افزایش دهد. برخی از حرکات و حالات افراد بصورت ناآگاهانه و غیرارادی بر سخنان و کلمات آنها تاثیر می‌گذارد. زیر معمولا ارتباطات غیر کلامی بر مبنای احساس بوده و غریزه تاثیر زیادی روی آن می‌گذارد.

برای آنکه به عنوان یک سخنران بتوانید به هدف سخنرانی خود نزدیک شوید باید تا می‌توانید به حرکت‌های غیرارادی بدن خود توجه کرده و آنها را تحت کنترل خود بگیرید. از سوی دیگر، باید درنظر داشته باشید که ظاهر و پوشش شما نیز بصورت مخفیانه پیام‌هایی را به مخاطب ارسال می‌کند.

همین پیام‌ها هستند که در نهایت باعث قضاوت یک سخنران از سوی مخاطبین می‌شوند و میزان موفقیت یک سخنرانی را تضمین می‌کنند.

 مقاله چگونگی شناخت مخاطب در سخنرانی را هم مطالعه کنید. 

زبان بدن

زبان بدن یا Body Language، بخشی از ارتباط غیر کلامی است که بر مبنای حالات و حرکات بخش‌های مختلف بدن، یعنی همان ارتباط غیر کلامی جسمی شکل می‌گیرد. استفاده درست از زبان بدن به هنگام سخنرانی، یعنی اینکه سخنران بصورت ارادی و آگاهانه نسبت به موارد زیر کنترل دارد:

حالات چهره

لبخند

تماس چشمی

حرکات سر و دست

لحن صدا

پوشش و آراستگی ظاهری

ژست‌های بدن

حرکات دست و پا

حالت ایستادن یا نشستن

نحوه دست دادن

زاویه بدن

در ادامه روش‌های کنترل بهینه برخی از این موارد را مرور می‌کنیم:

حالات چهره

استفاده از حالات چهره نوعی ارتباط غیر کلامی است. صورت انسان بطور حدود ۴۰ تا ۹۰  نوع عضله مختلف دارد. به همین دلیل است که مقدار اطلاعاتی که یک فرد می‌تواند از طریق چهره خود به دیگران منتقل کند بی‌پایان است. عموما افراد می‌توانند بخش زیادی از احساسات و هیجانات خود را از طریق حالات چهره منتقل کنند. صورت انسان یکی از پرکاربردترین ابزارهای ارتباطی به شمار می‌رود!

صورت انسان می‌تواند چیزی در حدود پنج هزار حالت مختلف را خلق کند! حتی کوچکترین و ظریف‌ترین حالات و تغییرات صورت قابل مشاهده هستند و منعکس‌کننده احساسات و عکس‌العمل‌های مختلف ما در شرایط مختلف هستند.

محققان معتقدند كه حالت‌های مختلف چهره، بهتر از هر عاملي دیگری می‌تواند وضعيت هيجاني انسان را توصیف کند. به عنوان مثال حالت چشم‌ها مي‌تواند پیام شادي، غم و يا حيرت را انتقال دهند و يا یک لبخند و تبسم مي‌تواند صميميت، علاقه و محبت را به مخاطب نشان دهد ندهد.

البته فراموش نکنید؛ شما قادر نیستید حرکت‌ تمام ماهیچه‌های صورتتان را خودتان کنترل کنید! در واقع احساس حقیقی هر انسان در حالات چهره او نهفته است. اگر به زور تلاش کنید که حرکت عضلات صورت خود را کنترل کنید، احتمالا حالت صورت شما غیر طبیعی به نظر می‌رسد.

حتی ماهرترین دروغگوها هم برای تغییر برخی حالات صورتشان دچار مشکل می‌شوند! بنابراین علاوه بر تمرین‌ کنترل حالت چهره، سعی کنید احساس رضایت و هیجان مثبت، واقعا در درون شما وجود داشته باشد تا بتوانید آن را بصورت طبیعی در چهره خود منعکس کنید.

مقاله چطور شروع سخنرانی خوبی داشت؟ را از دست ندهید!

لبخند

استفاده از لبخند نوعی ارتباط غیر کلامی است.درهم بودن چهره، ابروهای افتاده و پيشاني چروک شده می‌تواند ناشی از خشم، ناراحتی و حتی استرس باشد. پس همیشه لبخند به لب داشته باشید، لبخند هم چهره شما را زیباتر نشان می­‌دهد و هم اینکه به مخاطبان این پیام را می­‌دهد که شما کاملا به کارتان مسلط هستید و اضطراب ندارید.

مغز یک انسان معمولی می‌تواند از فاصله حدود ۱۰۰ متری لبخند یک انسان دیگر را تشخیص دهد! لبخند ساده‌ترین حالت صورت است و تشخیص آن از همه حالات دیگر صورت راحت‌تر است و در تمام فرهنگ‌های سراسر جهان پیامی شناخته‌شده دارد. علاوه‌برآنکه لبخند می‌تواند استرس را کاهش دهد، فشار خون را نیز پایین ‌می‌آورد و حتی باعث می‌شود که جوان‌تر و جذاب‌تر به نظر برسید!

 مخاطبان با دیدن لبخند شما بیشتر تحت تاثیر قرار می­گیرند و برای شنیدن حرف­هایتان اشتیاق بیشتری خواهند داشت.

تماس چشمی

استفاده از تماس چشمی نوعی ارتباط غیر کلامی است.یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار در ارتباط غیر کلامی، تماس چشمی است. تحقیقات نشان داده‌است؛ عموما افراد هنگام صحبت کردن، بیشتر به چشم‌های طرف مقابل نگاه می‌کنند. نگاه مستقيم سخنران، نشان‌دهنده صداقت و احساس اعتماد او به خودش و به مخاطبش است.

سعی کنید تا حد امکان در طول سخنرانی خود، به تک­تک افراد نگاه کنید و نگاه خود را بین همه بطور مساوی تقسیم کنید و فقط به یک گوشه سالن یا یک شخص خاص نگاه نکنید. با برقرار کردن تماس جسمی با مخاطب خود می‌توانید در هر لحظه از او بازخورد بگیرید. همانطور که حالات چشمان شما می‌تواند میزان اشتیاق، تسلط یا اضطراب شما را نشان دهند.

بازخوردهایی شامل تایید، اشتیاق و میل به شنونده بودن یا کلافگی و خستگی را نیز می‌توانی از نگاه مخاطبان به دست آورید.

لحن صدا

استفاده از لحن صدای مناسب نوعی ارتباط غیر کلامی است.تحقیقات پژوهشگران نشان داده‌است که لحن، کیفیت و حتی طنین صدا و سرعت ادای واژه‌ها می‌تواند احساسات و هیجانات گوینده را بدون توجه به محتوای پیام، انتقال دهد.

در واقع لحن کلام می‌تواند به عنوان یک مکمل برای انتقال پیام عمل کند. به همین دلیل است که به عنوان یک سخنران و انتقال‌دنده پیام، باید به تاثیر لحن بر تقسیر پیام تان از سوی مخاطب آگاهی داشته باشید.

علاوه بر این‌ها؛ در هنگام سخنرانی می‌توانید از برخی تکنیک‌ها مانند تغییر شدت و گام صدا و هم چنین مکث و سکوت به موقع، برای نشان دادن اهمیت و احساس در مورد موضوعی، استفاده نمایید. همچنین تاکید روی برخی از واژه‌ها یا استفاده از لحن صدای خاص در بیان یک عبارت می‌تواند این مفهوم را برساند که پیام نیاز به بازخورد دارد. بطور مثال منظور شما از بیان یک جمله نشان دادن تاسف، تعجب یا سوالی از مخاطبان باشد.

چطور صدایی رسا داشته باشیم؟ این ویدیو را از دست ندهید

تاثیر استرس روی لحن صدا

افرادی که تاکنون با ترس از سخنرانی دست‌پنجه نرم کرده‌اند و هنگام در ارائه‌ یک مطلب برای دیگران دچار استرس و اضطراب شده‌اند حتما تاثیر این استرس را روی کیفیت و لحن صدای خود تجربه کرده‌اند.

به عنوان مثال در هنگام ترس، بدن بصورت فیزیولوژیک به مایعات بیشتر احتیاج پیدا می‌کند و به همین دلیل گلو احساس خشکی می‌کند. همچنین استرس و عصبانیت باعث تنگ شدن حنجره خواهد شد؛ در این حالت حنجره تمایل دارد صدا را در گام بالاتری تولید کند و نتیجه آن فریاد زدن فرد عصبانی است! همچنین افراد عصبی اغلب سریع‌تر صحبت می‌کنند.

خوشبختانه این جنبه ارتباط غیر کلامی به راحتی با تکرار و تمرین برای از بین بردن ترس از سخنرانی قابل کنترل و بهبود است.

نخستین گام، برای بسط آگاهی نسبت به اثرات منفی استری و اضطراب در سخنرانی، تلاش برای مدیریت ترس از سخنرانی است.

اگر می خواهید بدانید چطور استرس صحبت در جمع را کم کنید، این فایل صوتی را حتما بشنوید:

حالت‌های مختلف ارتباط غیر کلامی و زبان بدن

با دانستن اصول و مهارت‌های ارتباط غیر کلامی حتی می‌توانید با شناخت پیام‌های مخفی مستتر در هر یک از حالت‌های چهره و بدن انسان‌ها، منظور و مقصود آنها را در صحبت و مذاکره بهتر درک کنید. علاوه بر این‌ها با آگاهی بر این موضوع می‌توانید از زبان بدن مناسب در مذاکرات و سخنرانی‌های خود نیز استفاده کنید. برخی از مهمترین حالت‌های زبان بدن به شرح زیر است:

حالت‌های نشان‌دهنده استرس و اضطراب در ارتباط غیر کلامی :

فشرن فک‌ها و انقباض گردن، پلک زدن غیرطبیعی، تکان دادن پاها، گزیدن لب‌ها

حالت‌های نشان‌دهنده استقبال و موافقت در ارتباط غیر کلامی:

لبخند زدن، حرکات آینه‌ای(تقلید حالت‌های طرف مقابل)، نگاه مستقیم، دست‌دان به گرمی، باز کردن دست‌ها

احساس تهدید در ارتباط غیر کلامی:

لمس کردن پیشانی یا لاله گوش

حالت تعجب یا ناراحتی در ارتباط غیر کلامی:

ابروهای بالا برده

حالت مخالفت و نارضایتی در ارتباط غیر کلامی:

دست به سینه، انداختن پا روی پا، به هم فشرن دست‌ها

حالت دروغ گفتن یا پنهان‌کردن حقیقت در ارتباط غیر کلامی:

خاراندن سر یا بینی

حالت فکر کردن یا یادآوری خاطرات در ارتباط غیر کلامی:

نگاه به بالا و اطراف

حالت درخواست حمایت و همدردی در ارتباط غیر کلامی:

نگاه کردن مداوم به پایین

مقاله پرهیز از ۸ اشتباه رایج در سخنرانی را هم مطالعه کنید

 تفاوت ارتباط غیر کلامی و زبان بدن در مردان و زنان  

زنان و مردان تفاوت‌های ذاتی و فیزیولوژیکی گوناگونی با یکدیگر دارند که باعث می‌شود نحوه برخورد و تجزیه تحلیل آنها در ارتباط با موقعیت‌های مختلف متفاوت باشد. علاوه بر این‌ها فرهنگ هر سرزمینی بصورت غیرمستقیم و طبیعی روی رفتارها و باورهای افراد تاثیر می‌گذارد.

مثلا امکان دارد لبخند زدن در حین مذاکره برای یک زن و یا برای یک مرد تعابیر گوناگونی داشته باشد. همچنین در مواردی همچون نحوه ایستادن و نشتن، رعایت فاصله و ارتباط مستقیم چشمی نمی‌توان با قاطعیت برداشت یکسانی از زبان بدن یک مرد با زن داشت.

از همین رو تمام حالت‌هایی که در بخش قبل به آنها اشاره شد، یک تفسیر واحد و کلی ندارد و باید با توجه به ویژگی‌های جنسی، فرهنگی و اجتماعی مخاطب مورد بررسی بیشتر قرار بگیرند.

بنابراین تفاوت‌های ذاتی  در طرز تفکر، رفتار و  نحوه ارتباط غیر کلامی زنان و مردان وجود دارد، بطور کلی می‌توان تفاوت‌های زیر را در نوع ارتباط غیر کلامی و زبان بدن زنان و مردان مشاهده نمود:

• حالت چهره در مردان ثبات بیشتری دارد، اما زنان بخش زیادی از هیجان و احساسات خود را از طریق چهره خود نشان می‌دهند.
• زنان به تشریفات و جزییات بیشتر اهمیت می‌دهند.
• مردان معمولا هدف گرا هستند و به عمل و آزمایش بیشتر اهمیت می‌دهند.
• زنان حالت ترس را بیشتر ابراز می‌کنند تا خشم، اما مردان خشم خود را بیشتر نمایش می‌دهند.

بخشی از ویدیوی سمینار استفاده از زبان بدن برای متقاعد سازی

پوشش و آراستگی ظاهری در ارتباط غیر کلامی

تصور کنید در حال قدم زدن میان قفسه‌های یک کتابفروشی بزرگ به دنبال کتابی درباره اصول سخنرانی هستید. اگر از قبل هیچ معیاری درباره عنوان کتاب یا نویسنده آن نداشته باشید، به احتمال بسیار زیاد آنچه شما را به سمت یک کتاب به‌خصوص جذب می‌کند، طراحی جلد و ظاهر کتاب خواهد بود.

سپس ممکن است کتاب را بردارید، با دقت بیشتری به عنوان آن توجه کنید و یا شاید آن را باز کنید و ورق بزنید و در نهایت تصمیم بگیرید؛ آیا این کتاب ارزش خواندن دارد یا نه.

این فرآیند دقیقا زمانی که با یک فرد ناشناس برخورد می‌کنید نیز در ذهن انسان اتفاق می‌افتد. یعنی مغز به صورت ناخودگاه با پردازش ویژگی‌های ظاهری طرف مقابل، ابتدایی‌ترین قضاوت خود را درباره شخص ارائه می‌دهد. سپس با گذشت زمان بیشتر، سایر ویژگی‌های شخص مانند طرز صحبت کردن و طرز فکر را بررسی می‌کند.

به خصوص در فرهنگ ما ویژگی‌های ظاهری به یکی از نخستین پارامترهای تصمیم‌گیری برای ایجاد ارتباط یا دیگران تبدیل شده‌است.

به تصاویر زیر نگاه کنید و ببینید برداشت اولیه شما درباره هریک از این افراد چیست؟

مسئله قضاوت مغز انسان درباره ویژگی ظاهری افراد آنجایی اهمیت ویژه پیدا می‌کند که شما بخواهید دیگران به توصیه‌ها و صحبت‌های شما گوش کنند و برای آن وقت بگذارند. بنابراین هنگامی که قرار است در قالب یک سخنران در محلی حاضر شوید و انتظار دارید سخنان شما در مخاطبانتان موثر واقع شود، دقت و وسواس بیشتری در نوع پوشش خود به خرج می‌دهید.

پوشش سخنران مانند ویترین یک فروشگاه در نگاه اول به مخاطبان نشان می‌دهد که آیا صحبت‌های او ارزش خرید کردن دارد یا نه! پوشش مناسب و آراسته می‌تواند نظر مثبت مخاطبان را در نخستین دقایق سخنرانی جلب نماید.

سبک شخصی

معمولا یک الگوی کلی و عمومی برای پوشش سخنرانان وجود دارد، اما این بدان معنی نیست که شما محدودیت دارید و هیچگاه نمی‌توانید سبک شخصی خود را داشته باشید.

تمام سخنرانان مشهور و حرفه‌ای جهان در سخنرانی‌های اولیه خود با رعایت همین الگوها حاضر شدند، اما به مرور زمان سبک شخصی خود را یافته‌اند و مطابق آن عمل کرده‌اند. چراکه قرار است شما به عنوان یک سخنران در لباس خود احساس راحتی و خوشایندی داشته باشید و در نهایت این احساس خوب را به مخاطبان انتقال دهید.

مقاله 10 ویژگی یک سخنران حرفه ای را هم بخوانید

شناخت مخاطب 

اینکه در سخنرانی خود با پوشش رسمی حاضر شوید یا یک لباس اسپرت و راحت‌تر کاملا بستگی مخاطبان شما دارد. سن و سال، موقعیت اجتماعی، طرز فکر، سطح فرهنگی مخاطبان و حتی ویژگی‌های اقلیمی محل سخنرانی می‌تواند نوع پوشش شما را تعیین کند.

بطور کلی سعی کنید در انتخاب پوشش خود انعطاف‌پذیر باشید؛ مطمئنا اگر در جمعی حرفه‌ای می‌خواهید یک سخنرانی کاری انجام دهید پوشش رسمی‌تری انتخاب می‌کنید نسبت به سخنرانی برای دانش‌آموزان یک مدرسه. بخش مهمی از موضوع «شناخت مخاطب» در سخنرانی نیز به همین مسئله بازمی‌گردد.

اگر شناخت کافی از مخاطبانتان داشته باشید می‌توانید تمام سناریوی سخنرانی خود را به گونه‌ای اجرا کنید تا بتوانید آنها را تحت تاثیر قرار دهید. البته این بدان معنی نیست که قطعا سلیقه مخاطبان را در انتخاب لباس خود شریک کنید! بلکه باید تا «حد امکان» پوشش خود را مطابق با سلیقه آنها تغییر دهید.

مقاله شناخت مخاطب می‌تواند در این زمینه به شما کمک کند.

 تمیزی و آراستگی

فارغ از اینکه چه نوع پوششی را انتخاب می‌کنید، از یک پیراهن اسپرت خوش‌رنگ گرفته تا یک کت بسیار شیک و گران‌قیمت، مهم این است که در هر صورت لباس‌های تمیز، مرتب و اتو خورده به تن داشته باشید.

کفش‌های واکس زده که با کمربند (برای آقایان) و یا با کیف (برای خانم‌ها) تناسب رنگی دارد و یا حتی هماهنگی رنگ‌های لباس نیز آراستگی ظاهری شما را نشان می‌دهد. البته آراستگی دامنه وسیعی دارد و می‌تواند شامل مدل مو و حتی رنگ موی سخنران نیز بشود.

چند توصیه مهم

در ادامه به چند نکته اساسی در انتخاب پوشش سخنرانی توجه کنید:

– در عین حال که باید متفاوت باشید و یک سروگردن از مخاطبانتان بالاتر دیده شوید، اما در این موضوع افراط نکنید.

– بهتر است لباس سخنرانی خود را روزهای قبل به مدت چند ساعت به تن کرده باشید تا با آن کاملا احساس راحتی کنید.

– توجه مخاطب باید به صحبت‌ها و محتوای سخنرانی شما باشد، نه به پوشش و ظاهرتان! مراقب باشید با پوشش‌های نامتعارف، کفش‌های براق و مدل‌دار، زیورآلات، آرایش مو و صورت بیش از اندازه، توجه آنها را به سمت دیگری نبردید.

– سخنرانان خانمی که از پوشش چادر استفاده می‌کنند، در انتخاب نوع چادر خود برای استفاده از حرکات دست‌ها و زبان بدن توجه کنند. استفاده از چادر ملی انتخاب مناسبی برای این افراد به شمار می‌رود.

– استفاده از وسایلی همچون دکمه سردست برای پوشش‌های رسمی بسیار توصیه می‌شود. اما استفاده از کراوات را با توجه به شناختی که از فرهنگ و ارزش‌های مخاطب دارید مشخص کنید و ساعت مچی را فراموش نکنید!

– وسایل اضافه‌ای مانند موبایل، سوییچ، کلید، کیف پول و هر چیز دیگری که در جیب شما سنگینی می‌کند یا باعث حواس پرتی می‌شود را با خودتان حمل نکنید.

– هنگام انتخاب لباس به محل قرارگیری وسایلی همچون میکروفون، ریکورد و … در آنها توجه کنید.

– یک دست لباس اضافه برای موقعیت‌های پیش‌بینی نشده به همراه داشته باشید، مخصوصا اگر در شهر دیگری سخنرانی دارید.

– هرگز لباس‌های خیلی تنگ یا خیلی گشاد و یا لباس‌های پرزحمتی که مدام نیاز به مرتب کردن و سازماندهی دارند نپوشید.

– برای سخنرانی‌های رسمی از رنگ های متعارف و ترجیحا تیره استفاده کنید و بیشتر از سه رنگ متفاوت در لباس‌های خود استفاده نکنید.

– هنگام خوردن و آشامیدن مراقب لباس‌های خود باشید!

– استفاده از یک عطر خوشبو می‌تواند پوشش شما را تکمیل کند!