چگونه از زبان بدن در سخنرانی استفاده کنیم؟

 بدون اغراق می‌توان گفت؛ هر سخنرانی دارای دو وجهه متمایز است. یکی آنچه سخنران می‌گوید و دیگری آنچه که سخنران می‌بیند. برای مخاطب هم یک سخنرانی می‌تواند دو پیام به همراه داشته باشد؛ یکی پیامی که با کلام سخنران منتقل می‌شود و دیگری پیامی که با زبان بدن و روش‌های غیر کلامی انتقال داده می‌شود.

اگر زبان کلامی و زبان غیرکلامی سخنران با هم مغایرت داشته باشد، حضّار و مخاطبان متوجه این تضّاد خواهند شد و این تضّاد، سخنان سخنران را غیر قابل باور می‌کند.

بنابراین برای یک سخنران حرفه‌ ای بسیار حائز اهمیت است که با شناخت ویژگی‌های ارتباط غیرکلامی و زبان بدن خود از این مهارت آگاه باشد و از آن در راستای انتقال پیام اصلی سخنرانی بهره ببرد.

مقاله ۱۰ ویژگی یک سخنران حرفه ای را هم مطالعه کنید.

یک مثال

تصور کنید بهترین غذاها را در بهترین محیط، برای شما آماده کرده‌اند. اما از شما می‌خواهند در طول صرف غذا، چشمان خود را ببندید و در این مدت اجازه نخواهید داشت چشمان خود را باز کرده و به غذا و یا محیط اطراف نگاه کنید.

در این‌صورت اگر حتی غذای شما به عجیب‌ترین شکل ممکن خوشمزه هم باشد؛ بعد از چند ثانیه، شما نه تنها هیچ لذتی نخواهید برد بلکه بسته شدن چشمان شما، به شدت باعث آزارتان خواهد شد.

اگر ثابت و بدون حرکت پشت یک میز بنشینید و سخنرانی کنید، حتی اگر بهترین مطالب را ارائه دهید، مانند این است که چشمان مخاطبان را بسته‌اید و آن‌ها را به صرف بهترین غذا دعوت کرده‌اید!

محیط زیبا در مثال غذا خوردن همان زبان بدن شما در سخنرانی است. با استفاده مناسب و به موقع از زبان بدن، محیط زیبا و هم‌سو با محتوای خوب را برای مخاطب فراهم کنید. این کار به لذت بردن شرکت‌کنندگان از سخنرانی و مهم‌تر از همه به درک بهتر آن‌ها از سخنرانی کمک خواهد کرد. بنابراین توصیه می‌شود که از زبان بدن خود برای تقویت اثربخشی در سخنرانی سود ببرید.

زبان بدن چیست؟

زبان بدن یا Body Language، بخشی از مهارت ارتباط غیر کلامی است که بر مبنای حالات و حرکات بخش‌های مختلف بدن، شکل می‌گیرد. استفاده درست از زبان بدن به هنگام سخنرانی، یعنی اینکه سخنران بصورت ارادی و آگاهانه بتواند موارد زیر را در خود کنترل کند:

• حالات چهره؛ شامل لبخند، اخم و تماس چشمی
• ژست‌های بدن؛ شامل حالت ایستادن یا نشستن و زاویه بدن
• موقعیت و حرکات اندام‌ها؛ مانند حرکات سر، حرکات و موقعیت دست و پاها
• نحوه تعامل با دیگران؛ مانند نحوه دست دادن و احوالپرسی کردن
• تکنیک‌ های فن بیان؛ مانند ‌لحن، تن و شدت صدا
• پوشش و آراستگی ظاهری

در ادامه، روش‌های به‌کارگیری زبان بدن در سخنرانی را بررسی می‌کنیم:

خروج از حوزه امن

استرس و اضطراب، همراه همیشگی سخنرانی است. به خصوص برای سخنران‌های مبتدی، اضطراب بخش غیرقابل اجتناب سخنرانی به شمار می‌رود. تجربه نشان داده است در اغلب افرادی که برای اولین بار سخنرانی می‌کنند، این استرس آن‌ها را به گوشه‌ای از سن یا جایگاه سخنرانی می‌برد و آن‌ها تا انتهای سخنرانی نمی‌توانند از آن نقطه خارج ‌شوند!

اولین گام برای استفاده مناسب از زبان بدن، خروج از حوزه امن و آسایش است. از گوشه‌ سن خارج شوید و خود را در معرض دید و در کانون توجه قرار دهید، زیرا سخنرانی به آن شکل، فاقد تأثیرگذاری خواهد بود.

از آنجایی که زبان بدن شما شامل تمام بخش‌های بدن‌تان می‌شود، باید از سنگر تریبون و میز خارج شوید تا مخاطبان بتوانند حرکات و واکنش‌های همه بخش‌های بدن شما مانند دست‌ها و پاها را هم ببینند. اگر پشت تریبون بایستید، تمام بدن‌تان را پنهان کرده و فقط سر خود را نشان می‌دهید.

اگر به هر دلیلی مخاطبان، مجبور باشند به نقطه‌ای ثابت، خیره بمانند، به زودی خسته خواهند شد. اگر در یک نقطه، ثابت بایستید یا بنشینید، حضار به ناچار به شما خیره شده و دچار خستگی خواهند شد

در مکالمات روزانه، زمانی که قرار است موضوعی را برای دوستان خود تعریف ‌کنید، به طور ناخودآگاه از زبان بدن هم استفاده می‌کنید. مثلا برای تأکید بیشتر بر روی قسمت‌های از مطالب‌تان، از حرکات سر، دستان و حتی پاها هم استفاده می‌کنید.

در سخنرانی هم برای ایجاد ارتباط بهتر با مخاطب و تاثیرگذاری باید به همین شکل عمل کنید. به عنوان مثال می‌توانید با حرکات سر، تأیید کنید، یا با حرکات دست، اهمیت یک موضوع را نشان دهید و با حرکات پاها، اقتدار و اطمینان را نشان دهید. 

فقط کافی است از پشت سنگرها بیرون آمده و حضّار را همان دوستان خود فرض کنید و از حوزه امن، خارج شوید. بهتر است در حین اجرای سخنرانی برای بیان‌ مطالب مختلف، روی صحنه اجرا حرکت کنید و هر چند دقیقه در مکان خاصی از صحنه بایستید. گاهی جلو بیایید و گاهی پشت تریبون قرار بگیرید و بطور کلی از تمام مساحت صحنه اجرا به سود خود استفاده کنید!

لبخند

لبخند مهمترین نشانه اعتماد به نفس  و مهم‌ترین اصل در زبان بدن است. علاوه بر آن، لبخند نشان‌دهنده اشتیاق افراد برای برقراری ارتباط است. وقتی سخنی را از شخصی که لبخندی حاکی از اعتماد به نفس بر روی لب دارد می‌شنوید، به طور ناخودآگاه، صحبت‌های وی تاثیر بیشتری روی شما خواهد گذاشت.

افراد خنده‌رو، انسان‌هایی جذاب هستند، به همین دلیل است که اغلب مردم، سخنان افرادی که لبخند می‌زنند را حتی در اولین برخورد، باور می‌کنند. لبخند بزنید تا مورد اعتماد واقع شوید. لبخند بزنید تا مخاطبان بدانند که به مطالب‌تان اطمینان دارید. لبخند بزنید تا باور قلبی خود را به دیگران منتقل کنید. و لبخند بزنید تا مؤثرتر باشید.

مقاله آشنایی با روش‌های افزایش اعتماد به نفس در سخنرانی را از دست ندهید.

استفاده از دست‌ها

استفاده به جا و مناسب از حرکات دست‌ها به خوبی می‌تواند تاثیر کلام شما را دو چندان کند. زبان بدن و در رأس آن‌، حرکات دست، به کلام و بیان شما جان می‌بخشد. شما به حرکات دست، شدّت آن‌چه که می‌گویید را به حضّار نشان می‌دهید و به آن‌ها در درک بهتر اهمیت یک نکته، کمک می‌کنید.

یکی از دغدغه‌های سخنرانان تازه‌کار این است که چگونه از حرکات دست خود در طول سخنرانی استفاده کنند. شاید برایتان جالب باشد؛ معمولا افراد تا زمانی که در مورد زبان بدن چیزی نمی‌دانند، بصورت ناخودآگاه و به بهترین شکل ممکن از حرکت دست‌ها و بازوها، استفاده می‌کنند.

امّا به محض آنکه درباره زبان بدن آموزش می‌بینند، نسبت به شکل و حرکت دست‌ها به شدت حساس می‌شوند، این حساسیت، در حین سخنرانی (به خصوص اولین سخنرانی‌ها) بسیار آزار دهنده خواهد شد.

بنابراین بهترین کاری که می‌توانید در مورد نحوه قرارگیری دست‌ها در سخنرانی انجام دهید این است که آن‌ها را آزاد بگذارید و رهایشان کنید! سعی نکنید حرکات مصنوعی و از قبل برنامه‌ریزی شده زیادی انجام دهید یا دست‌هایتان را مشت کنید یا به هم بفشارید.

زیرا حرکات مصنوعی از حرکات طبیعی به راحتی تشخیص داده می‌شوند، اجازه دهید دست‌ها و بازوها به طور طبیعی حرکت کنند. فراموش نکنید، اگر شما به مطلبی که بیان می‌کنید اعتقاد راسخ داشته باشید، دست‌ها و بازوهایتان هم به صورت خود به خود، برای بیان بهتر به شما کمک خواهند کرد!

همانطور که اجازه می‌دهید دست‌ها حرکات طبیعی خودشان را داشته باشند، برای اثربخشی بیشتر، به این موارد هم توجه داشته باشید:

حرکات هدفمند دست‌ها

بهتر است دست‌ها هدفمند حرکت کنند و سعی کنید این حرکت هدفمند دست‌ها را به طور طبیعی انجام دهید. یک اصل مهم در سخنرانی می‌گوید:«آن‌چه را که می‌گویید، نشان دهید.» برای نشان دادن بسیاری از موارد، می‌توانید از دست‌ها کمک بگیرید. به راحتی می‌توانید از دست‌هایتان بخواهید نقش هر چیزی را در فضا برای شما بازی کنند.

وقتی از یک شخص چاق حرف می‌زنید، چاقی را با دست‌هایتان نشان دهید. وقتی دو چیز را با هم مقایسه می‌کنید (مثلا سوددهی بالا و سوددهی پایین)، آن را با بالا بردن یک دست و پایین آوردن دست دیگر نشان دهید. وقتی می‌خواهید در مورد خودتان صحبت کنید، با انگشت اشاره خودتان را نشان دهید. وقتی می‌خواهید از واژه‌ شما استفاده کنید، حضّار را با دست نشان دهید.

خلاصه اینکه «هرآن‌چه را که می‌گویید، نشان دهید.»

خالی گذاشتن دست‌ها

از در دست داشتن برگه‌های یادداشت و یادآور خودداری کنید تا بتوانید از دست‌ها برای اثرگذاری بهتر استفاده کنید. همچنین در صورت امکان از ابزارهای سخنرانی مناسب استفاده کنید. به عنوان مثال از میکروفون بی‌سیم یا پایه‌دار استفاده کنید و پرزنتر خیلی بزرگی در دست نداشته باشید.

فعال بودن یک دست و قفل بودن دست دیگر نیز از اشتباهات رایج در استفاده از زبان بدن است. این شکل نیز به سرعت توجه مخاطبان را به خود جلب کرده و مانع تمرکز آن‌ها بر روی صحبت‌های شما می‌شود. اگر ناچار هستید از میکروفن دستی استفاده کنید، تا می‌توانید دست دیگر را فعال کرده و به حرکت درآورید.

مقاله ابزارهای سخنرانی را حتما مطالعه کنید.

محل و موقعیت دست‌ها

بهترین فضای نمایش دست‌ها، فاصله‌ی بین کمر و چانه است. بیشتر حرکات دست‌ها در این ناحیه، طبیعی به نظر می‌رسند. از قفل کردن بازوها و دست‌ها به بدن، خودداری کنید. هر نوع بسته بودن دست‌ها از جمله دست به سینه و گرفتن هردودست در پایین کمر، حرکات تدافعی محسوب می‌شوند.

درست است که به احتمال زیاد حضّار در مورد زبان بدن، نکات زیادی نمی‌دانند اما نحوه استفاده شما از زبان بدن، تأثیر خود را بر روی افراد حاضر خواهد گذاشت.

بنابراین حالت‌های دفاعی و بسته، باعث می‌شود آن‌ها تصور کنند که شما زیاد به صحبت‌هایتان اعتقاد ندارید و تنها نکاتی را حفظ کرده و ارائه می‌کنید. پس سعی کنید از به وجود آوردن حالت‌های بسته و گرفتن دست‌ها یا بازوها به هر شکل، اجتناب کنید.

تماس چشمی

استفاده از تماس چشمی یکی از ابزارهای فوق‌العاده موثر در زبان بدن است. تحقیقات نشان داده‌است؛ عموما افراد هنگام صحبت کردن، بیشتر به چشم‌های طرف مقابل نگاه می‌کنند. نگاه مستقيم سخنران، نشان‌دهنده صداقت و احساس اعتماد او به خودش و به مخاطبش است.

سعی کنید تا حد امکان در طول سخنرانی خود، به تک­تک افراد نگاه کنید و نگاه خود را بین همه بطور مساوی تقسیم کنید و فقط به یک گوشه سالن یا یک شخص خاص نگاه نکنید. با برقرار کردن تماس جسمی با مخاطب خود می‌توانید در هر لحظه از او بازخورد بگیرید.

همانطور که حالات چشمان شما می‌تواند میزان اشتیاق، تسلط یا اضطراب شما را نشان دهند. بازخوردهایی شامل تایید، اشتیاق و میل به شنونده بودن یا کلافگی و خستگی را نیز می‌توانی از نگاه مخاطبان به دست آورید.

مقاله ارتباط غیر کلامی و زبان بدن در سخنرانی را هم بخوانید.

شکل پاها

نیمی از بدن را پاها تشکیل داده‌اند، بنابراین غیر منطقی به‌نظر می‌رسد که از آن‌ها برای بیان بهتر و تأثیر بیشتر استفاده نکنیم! استفاده از پاها در حین صحبت کردن، معمولاً برای تأکید بیشتر است.

شکل قرارگیری پاها و حالت‌هایی که در حین صحبت کردن به پاهایمان می‌دهید، میزان اهمیت و باور شما به کلام‌تان را نشان می‌دهد. در نتیجه استفاده هدفمند از پاها به عنوان بخشی از زبان بدن، در انتقال بهتر پیام، مؤثر خواهد بود.

بهترین حالت پاها در سخنرانی، حالت ساده‌ ایستادن است. به این صورت که پاها کاملاً صاف بوده و به اندازه عرض شانه، از هم فاصله دارند. بهتر است هنگام ایستادن، وضعیت صاف و استاندارد ایستادن را رعایت کنید.

به طور مثال از پیچیدن یک پا به دور پای دیگر اجتناب کنید، یا بصورت یکطرفه به یک پا تکیه ندهید. صاف ایستادن، شما را قدرتمندتر، با صلابت‌تر و قابل اعتمادتر نشان می‌دهد.

پوشش سخنران

زمانی که با یک فرد ناشناس برخورد می‌کنید، مغز به صورت ناخودگاه با پردازش ویژگی‌های «ظاهری» طرف مقابل، ابتدایی‌ترین قضاوت خود را درباره شخص ارائه می‌دهد. سپس با گذشت زمان بیشتر، سایر ویژگی‌های شخص مانند طرز صحبت کردن و طرز فکر را بررسی می‌کند!

به خصوص در فرهنگ ما، ویژگی‌های ظاهری به یکی از نخستین پارامترهای تصمیم‌گیری برای ایجاد ارتباط با دیگران تبدیل شده‌است. سخنران با استفاده از پوشش مناسب و متعارف می‌تواند بخش زیادی از مسیر اجرای سخنرانی را طی کند.

هنگام انتخاب پوشش به ویژگی‌های گوناگون مخاطب توجه کنید. ویژگی‌هایی همچون، جنسیت، فرهنگ و شغل و غیره. همچنین خانم‌ها و آقایان در انتخاب پوشش باید موارد مخصوص به خود را رعایت کنند.

فراموش نکنید همیشه نیاز نیست از یک پوشش گران‌قیمت یا برند استفاده کنید؛ آنچه که در پوشش سخنران دارای اهمیت ویژه است حفظ آراستگی و زیبایی پوشش می‌باشد.

مقاله خودتان را جای مخاطب بگذارید هم می‌تواند مفید باشد

اگر مجموعه زبان غیرکلامی یا زبان بدن را به شکل یک پیکان در نظر بگیریم، ظاهر و پوشش سخنران، نوک و رأس این پیکان است. ظاهر اشخاص، اولین عامل در زبان بدن است.

قبل از این‌که سخنی به زبان بیاورید ظاهر و پوشش شما سخن می‌گوید و باعث شناخت حضّار از شما می‌شود. حضّار، فکر شما را نمی‌خوانند بلکه ظاهر شما را می‌بینند بر اساس دیده‌هایشان در همان لحظات ابتدایی، در مورد شما قضاوت می‌کنند.

بنابراین بسیار مهم است که تصمیمی درست در مورد نحوه ظاهر شدن در برابر مخاطبان‌ بگیرید. در حقیقت لباس و پوشش شما به آن‌ها نشان می‌دهد که شما چه کسی هستید!

نکات انتخاب پوشش مناسب

شما باید لباسی متناسب با آن‌چه قرار است باشید بپوشید، نه آن‌چه هستید. اگر قرار است یک سخنران حرفه‌ای باشید، همچون سخنرانان حرفه‌ای لباس بپوشید. پوشش سخنران باید هم‌سطح شرکت‌کنندگان و یا کمی بالاتر از آن‌ها باشد. کمی بالاتر بهتر است.

در کارگاه‌های مختلف، همیشه با این سؤال مواجه می‌شوم: آیا پوشش سخنران باید رسمی باشد؟ پاسخ من هم همیشه این بوده: کاملاً بستگی به موقعیت شما دارد. برای انتخاب نوع پوشش خودتان، لازم است مخاطبین، محل و زمان برنامه را در نظر بگیرید. اگر شما به دعوت یک سازمان و یا در یک سمینار رسمی سخنرانی خواهید کرد؛ طبیعی است که باید با ظاهری کاملاً رسمی حاضر شوید.

اگر قصد دارید برای گروهی از افراد میانسال و یا کسانی که غالب آن‌ها از نظر سن و سال بزرگ‌تر از شما هستند سخنرانی کنید حتماً با لباس رسمی در برنامه حاضر شوید. اگر قرار است برای گروهی از نوجوانان سخنرانی کنید بهتر است کمی از رسمی بودن پوشش‌تان کم کنید.

پوشش‌های رسمی و غیر‌رسمی

لباس رسمی برای بانوان در کشور ما عبارت است از مانتو و شلوار یک‌رنگ و یک‌دست به همراه مقنعه و یا روسری و کفش پاشنه کوتاه و هم‌رنگ با کیف دستی.

 لباس رسمی برای آقایان عبارت است از کت و شلوار هم‌رنگ و یک‌دست به همراه کفش مشکی ساده سه یا چهار بند. کت‌های مردانه انواع مختلقی دارند؛ رسمی‌ترین آن‌ها کت‌های دو دکمه هستند. در لباس رسمی آقایان نیز کفش و کمربند، یک‌رنگ هستند.

ترکیب کت و شلوار سرمه‌ای و پیراهن سفید ساده برای آقایان، و همچنین مانتو شلوار سرمه‌ای برای خانم‌ها رسمی‌ترین حالت بوده و بسیار قدرت‌‌مند است. توصیه می‌شود اگر می‌خواهید تأثیرگذارتر باشید و قدرتمندتر به نظر برسید حتماً از این ترکیب استفاده کنید.

بعد از رنگ سرمه‌ای، رنگ‌های طوسی، زغالی، مشکی و کرمی هم به ظاهر شما رسمیت می‌بخشند. با توجه به شرایط زمانی و مکانی سخنرانی، می‌توانید از رنگ‌های بعدی هم در پوشش خود استفاده کنید.

بسیار مهم است که جوراب با شلوار هم‌رنگ باشد. مبادا با جوراب روشن و شلوار تیره حاضر شوید. حتی در مواقعی که لزومی به پوشش رسمی نیست؛ سعی کنید ترکیب لباس شما از نظر رنگ، یکنواخت و در اصطلاح، ست باشد.